ZOO w Verbum [cz. III]

ZOO W VERBUM

III Pozostałe stwory

Dziś prezentujemy Wam trzecią część cyklu ,,ZOO w Verbum”, pt. ,,Pozostałe stwory”, w której znajdują się nazwy kabaretów nie zaliczające się do ptaków, trzody chlewnej i zwierząt domowych, a pochodzące m.in. od ryb, owadów, płazów. Nasze wielkie, kabaretowe ZOO na tej kategorii zamknie swoje bramy. Zapraszamy!

Pierwszą rybką w naszym zbiorniku jest kabaret ,,Pstrąg”. To Studencki Teatr Satyry, który powstał w Łodzi i działał w latach 1955-1967. Grupa zaprezentowała dwadzieścia siedem programów. Pstrągi był pierwszym widowiskiem satyrycznym kabaretu. Stałym elementem przedstawień był sygnał muzyczny zaczerpnięty z fragmentu pieśni Pstrąg z kwintetu fortepianowego Franciszka Schuberta, słowa natomiast napisał Christian Schubart. I ten utwór był zapewne inspiracją dla nazwy kabaretu. W czasie całej działalności przez ,,Pstrąga” przewinęło się mnóstwo reżyserów, kompozytorów, muzyków, autorów tekstów, aktorów.

Unikatowym okazem w kabaretowym zwierzyńcu (jedyny płaz) jest kabaret ,,Salamandra”. To krakowska grupa artystyczna, która powstała w 1961 roku, odgrywając swój pierwszy program w klubie ,,Pod Jaszczurami”. Założycielem był Wojciech Jesionka (późniejszy mąż Agnieszki Osieckiej). Z racji tego, że miejscem, w którym powstał kabaret był wspomniany klub, postanowiono nadać mu nazwę płaza, padło więc na salamandrę. Ten twór artystyczny był kabaretem starej piosenki. Grupa zakończyła działalność w 1965 roku.

Latającym stworkiem w naszym ZOO jest kabaret ,,Nietoperz”, który został założony przez lekarza medycyny, Dyzmana Krasonia, przy Szpitalu Miejskim w Radomsku, w 1963 roku. Składał się z grupy przyjaciół i kolegów założyciela, byli to m.in.: Jan Niezabitowski, Alicja Marczak, Mirosław Kaliszczak, Maria Klimek. Ich pierwszy program nosił nazwę ,,Jaś się doczekał”. ,,Nietoperz” był najlepszym kabaretem w województwie łódzkim w latach 60. XX wieku. Skąd nazwa? Jak mówi Niezabitowski, z racji, iż spotykali się zazwyczaj wieczorami lub w nocy, wybrali nocnego ssaka – nietoperza. Zdobył kilka nagród m.in.: I miejsce w Ogólnopolskim Festiwalu Kabaretów w Radomiu (1977), II nagroda w Konkursie Zespołów Kabaretowych w Cieszynie (1968), I nagroda w Ogólnopolskim Konkursie Placówek Zdrowia w Polanicy Zdroju (1966). Grupa zakończyła działalność w 1981 roku. Istniał również inny kabaret pod taką samą nazwą. W Wiedniu 1906 roku byli członkowie kabaretu ,,Jedenastu Katów” utworzyli grupę artystyczną ,,Nocna latarnia”, która z czasem przekształciła się w ,,Fledermaus”, czyli ,,Nietoperza”.

Jednym z dziwniejszych stworów jest kabaret ,,SSAK”. Był on śląską grupą, lecz wskutek panującego ustroju (za czasów Gierka), zmuszony był przenieść się do Krakowa. Założycielami byli: Wojciech Bogusław Maciaszek i Grzegorz Skalczyński (oboje byli studentami Politechniki Śląskiej w Gliwicach). Tłumaczyli oni nazwę ,,SSAK” jako skrót od ,,Studenckie Stowarzyszenie Autorów Kabaretowych”. Kabaret powstał w 1974 roku. W skład wchodzili, oprócz wspomnianych już założycieli: Zbigniew ,,Dziadek” Tumidajewicz oraz Jerzy ,,Pyżal” Pyżalski. ,,SSAK” zapoczątkował narodziny kabaretów konferansjerskich. Postrzegani byli jako kabaret dynamiczny i ostry, który opierał się na dialogach i monologach, a także piosenkach. Występował w całej Polsce, za wyjątkiem Śląska, gdzie władze i cenzura skutecznie blokowały ich występy. W 1976 roku przeniósł się do Krakowa. Po licznych sukcesach, w kabarecie źle dziać zaczęło się od roku 1977. Tumidajewicz postanowił występować solo, a Pyżalski związał się z kielecką grupą ,,Pod Postacią”. Z tego połączenia powstał twór artystyczny ,,Pod Postacią Ssaka”. Kabaret ,,SSAK” zakończył działalność w 1992 roku, próby reaktywacji wydłużyły jego aktywność sceniczną do 1997 roku.

W naszym ZOO jest także miejsce dla pajęczaka. Grupa ,,Pająk” powstała w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach. Założycielami byli: Bogusław Nowicki i Leszek Kumański. Spotkali się przypadkiem, by po kilku miesiącach założyć kabaret i razem występować. Miało to miejsce w 1978 roku. ,,Pająk” uprawiał ostrą satyrę polityczną, snując gęstą sieć żartów, czym narażał się władzy i cenzurze, która niekiedy anonimowo bywała na występach i sprawdzała zgodność programu. Ale i na to kabaret znalazł sposób, bowiem przy każdym występie pozdrawiał wspomnianą cenzurę słowami: ,,Kabaret Pająk bardzo serdecznie wita państwa, a szczególnie tych panów, co zasiedli w ostatnim rzędzie i nie kupili na nasz występ biletów.” Działalność grupy przerwał i jednocześnie zakończył stan wojenny w 1982 roku. Mimo, iż kabaret miał zakontraktowane jeszcze kilka występów, z racji zaistniałej sytuacji nie odbyły się.

Wyjątkowym okazem jest także kabaret ,,Rak”, który powstał na przełomie 1981 i 1982 roku, w Rudzie Śląskiej. Założycielami byli: Ryszard Siwek, Andrzej Stefaniuk i Krzysztof Hanke. Grupa powstała, by oderwać się od przygnębiającego stanu wojennego. Nazwa wzięła się od pierwszych liter imion założycieli. Przez osiemnaście lat kabaret był niestabilny, jeśli chodzi o skład. Jednak od 1999 roku sytuacja ta się zmieniła i możemy wymienić stałych członków grupy: Krzysztof Hanke, Krzysztof Respondek i Grzegorz Poloczek. ,,Rak” posługuje się skeczami, monologami, dialogami oraz piosenkami. Charakterystyczną rzeczą jest gwara śląska, z której nie rezygnują w czasie występów, dzięki czemu są łatwo zapamiętywani. Obecnie grupa kabaretowa ,,Rak” jest jednym z najpopularniejszych i lubianych kabaretów w Polsce.

Pierwszym owadem w ZOO jest kabaret ,,Szerszeń”, który powstał w latach 80., w Warszawie. Założycielem był Kazimierz Brusikiewicz, a w skład wchodzili m.in.: Jan Jakub Należyty, Marek Siudym, Tadeusz Woźniakowski, Filip Borowski, Lidia Korsakówna, Stanisław Tutaj, Hanka Bielicka, Wiktor Zborowski. Przy tak doborowej obsadzie artystycznej i „ostrej” nazwie, kabaret musiał zapewne wbijać żądło satyry na prawo i lewo. Data zakończenia działalności nie jest znana.

Drugą i zarazem ostatnią rybką w naszym zwierzyńcu jest ,,Pirania”. Kabaret kielecko-łódzki powstał w 1991 roku. Założycielami byli: Andrzej Kaczmarek, Stefan Lipiec (kojarzycie go? To on założył kabaret ,,Koza Nostra” opisany w poprzedniej części) i Andrzej Wolski. Nazwa grupy pochodziła od audycji ,,Piracki Radiowęzeł Pirania”, który prowadzili w Radiu Kielce. Ich znakiem rozpoznawczym były kufajki i berety z antenką. Znani byli od 1995 roku na całym świecie. Kabaret istnieje do dziś.

Kabaretowym (s)tworem wielorakim jest ,,Polskie ZOO”, czyli program satyryczny, emitowany w TVP 1, w latach 1991-1993. Program oparty był na parodii najpopularniejszych polskich (i nie tylko) polityków, którzy przedstawiani byli jako zwierzęta. Przy programie pracowali: Marcin Wolski, Włodzimierz Korcz, Jerzy Kryszak i Andrzej Zaorski. Pomysł na tego typu satyrę zrodził się w głowie Kryszaka, który ówcześnie pisał o problemach Polski, ubierając swoich bohaterów w zwierzęce kostiumy. Natomiast pomysł na program telewizyjny poddał Marian Terlecki. W audycji widzowie mogli zobaczyć następujących polityków i ich zwierzęce odpowiedniki, m.in.: Geremek – kozioł, Michnik – lis, Balcerowicz – koń, Jaruzelski – gawron, Jelcyn – niedźwiedź polarny, bracia Kaczyńscy – chomiki, Kwaśniewski – dzik, Korwin-Mikke – mucha, Tusk – kaczor Donald, Tymiński – kondor, Wałęsa – lew. Czyż wybór zwierząt, po tylu latach, wciąż nie jest aktualny?

Ostatnim zwierzakiem naszej menażerii kabaretowej jest góralski kabaret ,,Truteń”, który powstał w 1993 roku. Założycielami byli Mateusz Papierz, Stanisław i Robert Sularzowie. Natomiast tekściarką i matką chrzestną ,,Trutnia” jest Wanda Czubernatowa. Skąd nazwa? Wymienieni członkowie szukali sponsora dla swojej grupy. W tym celu udali się do największej pasieki na Podhalu, na ich widok gospodarz zawołał: ,,Tu jestem, trutnie.” I tak oto nazwa dla kabaretu gotowa. Ich programy charakteryzowały się satyrą obyczajowo- polityczną w stylu góralskim. Istnieją do dziś.

Na tym niestety kończy się nasz cykl ,,ZOO w Verbum”. Mamy nadzieję, że dokształciliście się i miło spędzaliście czas przy czytaniu poszczególnych części. Zapraszamy Was do naszych innych cyklów, które już trwają lub niebawem się rozpoczną, o czym będziemy informować na bieżąco!

ANETA TABISZEWSKA

Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.

ZOO w Verbum [cz II]

ZOO W VERBUM

II Wesoły Folwark

W kolejnej części cyklu ,,ZOO w Verbum” przyszedł czas na nazwy zwierząt, które są najbliżej człowieka, czyli wszelkiego rodzaju zwierzęta hodowlane i domowe. Zatem dziś zapraszamy Was do naszego ,,Wesołego Folwarku”.

Pierwszym kabaretem świata, który przyjął nazwę zwierzęcia domowego, był kabaret „Chat Noir”, czyli „Czarny Kot”. Powstał on w Paryżu, w 1881 r. Jego logo prezentowało kota ściskającego szyję zabitej gęsi. Kot w nazwie kabaretu związany jest z utworem Edgara Allana Poe i miał być symbolem sztuki. „Chat Noir” miał swoją kwaterę w Sali Montmartre, a głównym jego założycielem był Rodolphe Salis. Początkowo na występy kabaretu przychodzili znajomi Salisa, by rozmawiać, czytać czy wykonywać swoje utwory. Zamknięty charakter spotkań miał na celu zaciekawienie ludzi i wywołanie plotek, których celem była pomoc w popularyzacji lokalu. W pierwszych latach funkcjonowania kabaret „Chat Noir” nie miał określonego programu, tworzył go na zasadzie spontanicznej improwizacji. W skład kabaretu wchodzili m.in.: Emile Goudeau, Claude Debussy, Maurice Mac-Nab, Jules Jouy. Warto zaznaczyć, iż artyści utożsamiali się z najuboższymi ludzmi z Montmartre. W 1882 r. Salis założył czasopismo pod taką samą nazwą co kabaret, które powielało jego działalność. Z racji dużej popularności oraz z powodu kilku brutalnych wtargnięć do lokalu, Salis postanowił zmienić miejsce występów. Chat Noir przeniósł się do lokalu na ulicy Victor Masse. Salis nie byłby sobą, gdyby z tego przedsięwzięcia nie zrobił wielkiego wydarzenia. Zorganizował przemarsz (na wzór procesji na pogrzebie Wiktora Hugo w 1885 r.) wzdłuż bulwaru Rochechouart, w którym uczestniczyli artyści kabaretu, trzymając w rękach fragmenty starego „Chat Noir”, a także śpiewając i tańcząc. Kabaret zakończył swoją działalność w 1897 r.

Kabaretem ze zwierzakami w nazwie jest też ,,Siedem kotów” – pierwszy powojenny kabaret, powstały w 1946 r., w Krakowie, założony przez grupę malarzy i artystów. Swój pierwszy program 3 x miau zagrali w październiku 1946 r. Grupa „Siedem Kotów” korzystała z tekstów autorstwa Gałczyńskiego. Kabaret pochłonął ,,Teatrzyk Zielona Gęś” (a dokładniej koty zjadły gęś w jednej ze scen). ,,Siedem kotów” dało podstawy dla „Kabaretu Starszych Panów”, bowiem Jeremi Przybora bardzo często inspirował się tekstami Gałczyńskiego. W 1947 r. kabaret zakończył działalność.

Kolejnym kabaretem z nazwą hodowlanego zwierzęcia jest ,,Piwnica Pod Baranami”, założona w 1956 r. przez Piotra Skrzyneckiego, w Krakowie. Pierwotnym zamysłem ,,Piwnicy Pod Baranami” było utworzenie miejsca spotkań dla studentów. Pewna nieścisłość pojawia się w kwestii założyciela. Barbara Nawratowicz w swojej książce ,,Piwnica Pod Baranami. Początki i rozwój” twierdzi, że właściwym założycielem był Krzysztof Zrałka, ponieważ na początku Skrzynecki nie występował wraz z nimi. Założycielami byli również: Bronisław Chromy i Krzysztof Penderecki. Przez pewien okres w ,,Piwnicy” występowały zespoły jazzowe. Osobą, która wypromowała kabaret na całą Polskę była Ewa Demarczyk. Pod koniec lat 50. XX w. ,,Piwnica Pod Baranami” stała się epicentrum jazzu. Filozofią ,,Piwnicy” jest przekonanie, że ,,niczego w życiu, a przede wszystkim siebie nie należy traktować na serio”. W czasie całego okresu trwania kabaretu przewijali się w nim różni artyści, m.in. Krzysztof Litwin, Krystyna Zachwatowicz, Marek Grechuta, Grzegorz Turnau, Alosza Awdiejew, Janusz Radek, Halina Wyrodek, Tamara Kalinowska. ,,Piwnica Pod Baranami” istnieje do dziś i grywa regularnie.

Następnym tworem artystycznym jest ,,Koń”, który powstał w Warszawie. Był on pierwszym powojennym kabaretem politycznym w Polsce. W skład wchodzili koledzy z PWST: Wiesław Gołas, Jerzy Dobrowolski, Mieczysław Czechowicz, Zbigniew Bogdański i Zdzisław Leśniak. Początkowo utworzyli oni grupę pod nazwą: ,,GoDoCzeBoLe” (od dwóch pierwszych liter nazwisk członków), a późniejszą nazwę zaproponował Dobrowolski, który komentując wysiłki kolegów na scenie, powiedział: ,,Koń by się uśmiał”. Kabaret zadebiutował w 1958 r., w sali prób Teatru Dramatycznego. Wtedy to skład ,,Konia” trochę się zmienił: za Czechowicza wszedł Mieczysław Stoor, a za Bogdańskiego- Stanisław Wyszyński. Twórczość charakteryzowała się parodią totalitarnego myślenia i ośmieszaniem pompatycznych obyczajów. Kabaret zdobył m.in. wyróżnienie na VII Festiwalu Studentów i Młodzieży w Wiedniu (w 1959 r.). Zakończył swoją działalność po parodii pochodu pierwszomajowego.

Następny kabaret w naszym zestawieniu to ,,Koński Ogon” założony na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku w Koninie, przez Szymona Pawlickiego. Pierwszy program pt. Patrz, koń się zatacza miał na celu wykpić przywarę Polaków – pijaństwo. Drugi program Pod menzurkę m-c miał ośmieszyć kolejną przywarę – biurokrację z administracją. Kontrowersyjny temat programu zaowocował zdjęciem go z desek, a kabaret przestał istnieć. Założycielami byli m.in.: Krystyna Kucharska, Wrocławski, Pawlicki, Sznajder.

Było już kilka kociaków, a pierwszym pieskiem w Folwarku jest ,,Jamnik – Pies Cynicki”. Początkowo kabaret nosił nazwę ,,Jamnik” jednak, gdy zaproszono do współpracy Grzegorza Walczaka, który jak sam przyznaje, był ,,pod urokiem filozofii” nazwa kabaretu rozwinęła się i przybrała formę kabaretu filozoficznego. Pierwszym programem była Kura wdowa, czyli rozmowy zmarłych, która ukazała się w 1962 r. W skład grupy wchodzili: Stanisławski, Janusz Głowacki, Janek Sosnowski, Wiktor Meller, Juliusz Loranc (oprawa muzyczna), Stefan Friedmann.

Kolejnym kabaretem z nazwą zwierzęcia jest ,,Porfirion” – kabaret rzeszowski, nazwę zaczerpnął z satyrycznej powieści Gałczyńskiego ,,Porfirion Osiołek”. Był znany w pierwszej połowie lat 60. XX w. ,,Porfirion” został stworzony przez Juliana Krzywkę i był on profesjonalnym kabaretem satyrycznym. Swoją premierę miał w 1961 r. z programem Spotkanie z Siódemką. W skład grupy wchodzili m.in.: Anna German, Zdzisław Kozień, Jan Babula, Tadeusz Nalepa, Mira Kubasińska.

Kabaret ,,Owca” to kolejny zwierzak w naszym ZOO. Powstał on w Warszawie, za sprawą Dobrowolskiego. Zadebiutował w 1966 r. programem Dla mnie bomba w redakcji ,,Szpilek”. W skład wchodzili: Jerzy Dobrowolski, Andrzej Bianusz, Stanisław Tym, Wojciech Pokora, Andrzej Stockinger, Józef Nowak, Jerzy Turek, po kontuzji Tyma, zastąpił go Jan T. Stanisławski. Kabaret rozpadł się na początku lat 70. XX w. Przez ten okres kabaret występował ze swoim jedynym programem, kompletując za każdym razem pełną salę. Widowisko, jakie prezentowała ,,Owca” piętnowało chamstwo, brak kompetencji, głupotę, czasami ocierając się o teatr absurdu oraz opierając się na ironii, sarkazmie czy aluzjach.

Kabaret ,,Pod Psem” to następny zwierzęcy lokator w Folwarku. Powstał w Warszawie, przy AWF-ie. Założył go Paweł Dłużewski w 1976 r. W skład wchodzili: Alina Suzin, Jacek Domarańczyk, Agata Lachman, Jacek Dorożyński, Jan Filip Borowski i Krzysztof Korycki. Kabaret ,,Pod Psem” wystawił w sumie ok. pięćdziesiąt przedstawień w całej Polsce. Zakończył działalność w 1980 r.

Kolejnym kabaretem jest ,,Koza Nostra”, początkowo działający w Lublinie, a później w Łodzi. Powstał w 1981 r., a założycielem był Stefan Lipiec. Nazwę kabaretu zaczerpnięto od herbu Lublina, w którym znajduje się koziołek. Lipiec dodaje, że nazwa nawiązuje też do popularnej włoskiej mafii. W całym okresie trwania, grupa zagrała ponad tysiąc przedstawień, występując z siedmioma programami, m.in.: Przedsionek do raju, Koksownik, czyli brygada majstra Kafary, Super nova, Marek bez Wacka. Programy te miały charakter parateatralny i fabularny. Kabaret zdobył II nagrodę na konkursie OSET w Rzeszowie, za Koksownik, natomiast za Super nova – wyróżnienie. Działał do 1989 r.

Ostatnim zwierzątkiem w naszym ,,Wesołym Folwarku” jest ,,Koń Polski”. Powstał w 1985 r., w Koszalinie, dzięki Leszkowi Malinowskiemu. Inspiracją dla nazwy kabaretu był, ukazujący się do dziś, tygodnik jeździecki. Za początek kabaretu Malinowski uważa występ na PACE, gdzie zdobyli Grand Prix za skecz Wybory. Najbardziej znany cytat ze skeczy o Marianie i Heli: „Marian, czy ty mnie kochasz, czy nie kochasz?” weszło do codziennego języka. ,,Koń Polski” istnieje do dziś.

Zapraszamy w najbliższym czasie do ostatniej części cyklu ,,ZOO w Verbum”, która będzie nosić tytuł ,,Pozostałe stwory”.

ANETA TABISZEWSKA

Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.
Ryszard Marek Groński, Od siedmiu kotów do Owcy. Kabaret 1946-1968, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1971.

ZOO w Verbum [cz. I]

ZOO W VERBUM

I Niezłe ptaszki

Zaczynamy nowy cykl, który jest dość specyficzny, a zarazem egzotyczny. Cykl złożony z trzech części będzie kolejno przedstawiał kabarety, które mają w nazwie… zwierzę! W przeważającej ilości będą to rodzime grupy, jednak nie zabraknie też przedstawicieli z zagranicy. Cykl nie wyczerpuje tematu, bowiem zapewne było znacznie więcej grup kabaretowych ze zwierzęciem w nazwie. Wybór artystów opisywanych w cyklu jest zupełnie przypadkowy.
Jako że temat obrony zwierząt jest wciąż aktualny, a my chcemy być choć trochę na topie, dlatego też postanowiłyśmy utworzyć nasz własny zwierzyniec. Dziś prezentujemy Wam, część pierwszą zatytułowaną ,,Niezłe ptaszki”.

Pierwszym polskim tworem artystycznym, bo jeszcze nie kabaretem, mającym w nazwie ptaka (któż by przypuszczał, że nazwa ta oznacza zwierzę, gdyby nie zajrzał do słownika?) była kawiarnia artystyczna ,,Paon”, co z języka francuskiego oznacza pawia. Kawiarnia ta powstała pod koniec XIX w. w Krakowie. Dlaczego akurat Kraków? Bo był on ciągle ośrodkiem kulturowym kraju. Miastem, w którym wykształciło się życie artystyczne trwającej wtedy epoki-Młodej Polski. ,,Paon”, jak wcześniej wspomniałam, był kawiarnią artystyczną, którą założył Ferdynand Turliński (były właściciel hotelu i restauracji ,,Pod różą”) w 1896 r., „Paon” nie jest jednak nazwą pierwotną. Początkowo lokal składał się z restauracji, kawiarni i salek, gdzie grano w gry hazardowe. W kawiarni umieszczono także puste płótno, które pełniło funkcję dzisiejszej książki pamiątkowej. Pomysł Turlińskiego okazał się świetny, bowiem większość gości korzystała z wolnego miejsca na płótnie i zapisywała swoje myśli, sentencje oraz rysowała. Kawiarnia zyskała na popularności po przyjeździe Stanisława Przybyszewskiego, choć stałymi jej bywalcami byli także: Antoni Waśkowski, Tadeusz Boy-Żeleński, Stanisław Wyspiański, Jan Stanisławski. Po niedługim czasie płótno stało się ,,kością niezgody”. Artystom zaczęło przeszkadzać to, że jest ono ogólnodostępne i każdy z gości mógł coś na nim stworzyć. Z tego powodu Turliński postanowił przeznaczyć jedną z sal na spotkania dla samych artystów, gdzie będą mogli śpiewać, grać i dyskutować do woli. Odseparowaną salkę nazwano najpierw ,,Pod nonszalanckim Paonem”, co w skrócie dało nazwę ,,Paon”. Warto zaznaczyć, iż autorem nazwy był Przybyszewski, którego zainspirował wiersz Maeterlincka. Turliński zbankrutował i po pięciu latach ,,Paon” przestał istnieć. Słynne płótno z kawiarni znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie.

Kolejnym kabaretem z ptaszyną w nazwie był rosyjski ,,Niebieski Ptak”, prowadzony przez liczną grupę emigrantów rosyjskich, którzy szukali schronienia w Berlinie w latach 20. XX wieku. Charakterystycznymi znakami ich twórczości były: mieszany styl- łączyli rosyjski folklor ze scenicznym odpowiednikiem kubizmu i konstruktywizmu oraz międzynarodowy język- tworzyli w języku rosyjskim, angielskim, francuskim i niemieckim. Na scenie posługiwali się pantomimą i muzyką. Najbardziej znanymi skeczami kabaretu ,,Niebieski Ptak” były Wioślarze znad Wołgi oraz Sofaklatsch. W Polsce pozostawili po sobie garść wspomnień i wspaniałego konferansjera węgierskiego pochodzenia – Fryderyka Jarosego.

Następnym w naszym ptasim gnieździe jest polski ,,Teatrzyk Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który miał swoją premierę w 1946 r. w Warszawie. Autor za jego pomocą przedstawił obraz Polski oraz przywary Polaków. Wytknął im m.in. skłonność do idealizacji historii, przesadną dumę i wiarę w tradycję. Niekiedy posługiwał się także postaciami historycznymi, lecz w sposób zabawny zmieniał ich losy. Zaznaczyć należy, że występy miały charakter groteskowy. ,,Teatrzyk Zielona Gęś” pełnił rolę krzywego zwierciadła, które miało na celu motywować naród do działania. Funkcjonował on do 1950 r.

Kabaret ,,Dudek” to kolejny mieszkaniec w naszej ptaszarni. Powstał w 1965 r., pod kierownictwem Edwarda Dziewońskiego, a jego nazwa wzięła się od pseudonimu założyciela. Miejscem występów była warszawska kawiarnia ,,Nowy Świat”. Nad sceną, w trakcie występów, wisiało łacińskie określenie ptasiego symbolu kabaretu: Upupa epops.
W skład grupy wchodzili: Irena Kwiatkowska, Edward Dziewoński, Wiesław Gołas, Jan Kobuszewski, Wiesław Michnikowski, ponadto grali także, m.in.: Barbara Krafftówna, Teresa Lipowska, Anna Seniuk, Wojciech Pokora, Janusz Gajos, Wojciech Młynarski. Był to kabaret literacki, którego skecze, monologi i piosenki nawiązywały do wzorców międzywojennych. Najpopularniejsze skecze to m.in.: Ucz się, Jasiu, Dwanaście butelek, Duży sęk, Pieprzna ballada, natomiast znane piosenki to, m.in.: A wójta się nie bójta, Ballada o dzikim Zachodzie, W co się bawić, W Polskę idziemy, Przyjdzie walec i wyrówna. Kabaret zakończył swoją działalność w 1975 r., dając sporadyczne występy na potrzeby TV. Próba reanimacji ,,Dudka” w 1987 r. okazała się bezskuteczna. Definitywne zakończenie działalności nastąpiło w 1989 r.

Kolejnym ptaszkiem jest ,,Indyk” – szczeciński kabaret, powstały w 1967 r. Z początku nazywał się ,,Pod strzechą” i przedstawiał satyryczne utwory z życia codziennego mieszkańców wsi. Założycielami byli: Włodzimierz Brach, Jerzy Babiński, Jerzy Jersey Strutyński. Dopiero po premierze spektaklu O Maryni i coś z życia, postanowili zmienić nazwę na ,,Indyk”. Kabaret ten był numerem jeden w Szczecinie w latach 60. Panowała o nim opinia dowcipnego, lecz za mało pracowitego. Charakteryzowano go bardziej jako grupę towarzyską niż zawodową grupę artystyczną. Drobiowa nazwa nawiązywała do miejsca założenia, czyli Wyższej Szkoły Rolniczej.

Był paw, gęś i indyk, teraz pora na kabaret ,,Kur”. Został on założony w 1974 r. przy Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie przez Andrzeja Strzeleckiego. W jego skład wchodzili: Marek Siudym, Paweł Wawrzecki, Wiktor Zborowski, Joachim Lamża, Krzysztof Majchrzak i Mariusz Benoit. Kabaret ,,Kur” był kabaretem jednego programu: Komu bije dzban, czyli KUR wie najlepiej, który nie był odbierany zbyt entuzjastycznie. Ciekawostką jest fakt, iż zamiast odbywania prób do programu, członkowie kabaretu notorycznie grali w piłkę nożną, wymyślając później program na szybko. Kabaret występował na deskach Teatru Satyryków oraz w kawiarni ,,Nowy Świat”. Nazwę, nieco przekornie, zaproponował Wojciech Siemion, niejako w opozycji do innych zwierzęcych kabaretów – ,,Konia” i ,,Owcy”.

Grupa ,,Trzeci Oddech Kaczuchy” została założona w 1981 r. w Olsztynie przez małżeństwo: Maję Piwońską oraz Andrzeja Janeczko. W ich twórczości kabaretowej przeważają piosenki. Zdobyli Grand Prix na Studenckim Festiwalu Piosenki w 1981 r. za piosenkę Wódz, w tym samym roku za piosenkę Kombajnista zdobyli nagrodę na Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu. Grupa przez 10 lat była związana z lubelskim Teatrem Maska, nagrali sześć recitali dla TVP 2. Od początku istnienia są uważani za fenomen artystyczny. Obecnie tworzą program muzyczno-kabaretowy, będący ciągłym dialogiem z publicznością.

Następnym ptaszkiem są ,,Kaczki z Nowej Paczki”- olsztyńska grupa kabaretowa, która specjalizowała się w piosenkach kabaretowych. Została założona w 1982 r. w pociągu relacji Łódź Fabryczna- Warszawa Centralna. Powstanie ,,Kaczek z Nowej Paczki” było rezultatem kończącej się umowy części zespołu, występującej z grupą ,,Trzeci Oddech Kaczuchy”. Założycielami kabaretu byli: Andrzej Zb. Brzozowski, Mateusz Iwaszczyszyn, bracia Andrzej i Zbigniew Rojek, Wojciech Sobol, Mirosława Kamińska (kierownik organizacyjny) i Rafał Wagnerowski (rzecznik prasowy). ,,Kaczki z Nowej Paczki” pisały autorskie, satyryczne piosenki, które ukazały się na wielu płytach. Najważniejsze z nich to: Kto widział Dziubdziuba, Greps, Chiciory, Dziubdziub i The Best. Zdobyli główną nagrodę i tytuł Nowość Estrady na Ogólnopolskich Spotkaniach Estradowych OSET’ 83 w Rzeszowie, a także II nagrodę w Konkursie Piosenki Kabaretowej na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 1984 r. Mieli przyjemność wystąpić także z zespołem Kombi. Zespół istnieje do dziś, w składzie: Andrzej Zb. Brzozowski, Andrzej Kulczyński, Mirosław Łoszewski oraz Andrzej Nowicki. Ponadto Andrzej Zb. Brzozowski i Zbigniew Rojek są pomysłodawcami Ogólnopolskiego Festiwalu Parodii i Pastiszu Parodiola.

Kolejnym kabaretem z ptakiem w nazwie jest kabaret ,,Derkacz” (ptak podobny do kury), założony w 1990 r. przez Arkadiusza Dera i Andrzeja Kaczmarka. Nazwa zaczerpnięta od pierwszych sylab nazwisk (ciekawe czy wiedzieli, że ptak o takiej nazwie naprawdę istnieje?). Obok monologów i dialogów, przedstawiali piosenki literackie. Zasłynęli parodią Joźin z Baźin, czyli Kaczor z bagien. ,,Derkacz” grywał głównie na Śląsku.

Ostatnim kabaretem z gromady ptaków w naszym zestawieniu jest ,,Kaczka Pchnięta Nożem”, założony w 1996 r. w Rzeszowie. Jego twórcami byli: Andrzej Rozmus, Leszek Fila, Dariusz Popek. W 1997 r. wystąpili na eliminacjach konkursowych do PAKI, jednak nie zdobyli żadnej nagrody. Po dwóch latach z kabaretu odeszli Leszek Fila i Dariusz Popek, a na ich miejsce weszły wyłonione w castingu: Aneta Wójtowicz, Beata Zając i Marta Wójtowicz. W 1998 r. zdobyli nagrodę za najbardziej mięsną nazwę na I Festiwalu Teatrów i Kabaretów Studenckich w Gdańsku ,,Wyjście z cienia”. Nawiasem mówiąc nagrodą było pięć kg salami. Rok później kabaret ponownie wziął udział w eliminacjach do PAKI, obeszło się bez sukcesu. Złą passę przełamał rok 1999, bowiem od tego czasu „Kaczka pchnięta nożem” bierze czynny udział w kabaretonach i warsztatach kabaretowych, zbierając nagrody na różnych festiwalach. Istnieją do dziś.

To tyle jeśli chodzi o ,,ptasie” nazwy kabaretów. W najbliższym czasie kolejna część cyklu ZOO w ,,Verbum”, pt. ,,Wesoły Folwark”. Zapraszamy!

ANETA TABISZEWSKA

Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.
Ryszard Marek Groński, Jak w przedwojennym kabarecie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.
Barbara Małkiewicz, Paon – pierwsza kawiarnia artystyczna Młodej Polski.