„Poczet kabaretu polskiego” w retrospektywie [cz. XII]: Bohdan Smoleń

W kolejnej części cyklu rozmowa z aktorem, artystą kabaretowym, piosenkarzem komediowym, założycielem kabaretu „Pod Budą” oraz członkiem słynnego w okresie PRL kabaretu „Tey” z Poznania. Prowadził również program „Ludzie listy piszą” w TVP Polonia. Jeśli napiszę, że nagrał zbiór satyrycznych bajek „Smoleniowe bajanie, czyli całkiem dorosłe bajki”, będziecie już z pewnością wiedzieć o kogo chodzi. Oczywiście mowa o Bohdanie Smoleniu, który opowie trochę o życiu satyryka.

Dziennikarz: Czy w Polsce da się wyżyć z żartów?

Bohdan Smoleń: Oczywiście. Nieraz cały zespół można utrzymać, a co dopiero pojedynczą osobę. Trzeba tylko dbać o to, żeby przy żarcie było zawsze jakieś żarcie. Zresztą ja mam ogródek, ja się sam wyżywię.

D.: Kiedy żart przestaje być żartem, a zaczyna być biznesem?

B. S.: To już jest od dawna. My już dawno nie żartujemy, tylko nikt się jeszcze nie zorientował. Ludzie wciąż się śmieją z tego, co mówimy… a właściwie śmieją się sami z siebie.

D.: W latach 70. był pan pierwszym artystą w kabarecie „Pod Budą” w Krakowie…

B. S.: O! Widzę, że pan mi grzebał w życiorysie.

D.: Bywałem wtedy „Pod Budą”… Po co pan wyjechał do Poznania, by być w TEY-u drugi?

B. S.: Do pracy jeździ się na Zachód. Ja zatrzymałem się w Poznaniu, gdzie było naprawdę fantastycznie. Nie przyjechałem tam zresztą na żadne wyścigi, tylko do współpracy. Z Zenonem Laskowikiem, z Januszem Rewińskim i wieloma innymi ciekawymi artystami, który byli w TEY-u. A klasyfikacje i tabelki porobili już ludzie z zewnątrz.

D.: Ale w pewnym sensie został pan u boku Laskowika spadkobiercą Janusza Rewińskiego.

B. S.: Dlaczego od razu spadkobiercą?… Po prostu była ciekawa, twórcza współpraca i tylko to się liczy. Ten kawał roboty.

D.: Uważa pan, że satyra w Polsce ma jeszcze prawo bytu, skoro mamy już demokratycznie wybraną władzę i nie musimy „dawać odporu”?

B. S.: Satyra w każdym ustroju jest potrzebna. Satyryk patrzy innym okiem niż człowiek, który jest zaprogramowany od siódmej rano do trzeciej popołudniu. Dopóki będziemy mieli coś do powiedzenia, dopóki przyjdą na nas ludzie, to nie zginiemy i będzie przeuroczo.

D.: Można powiedzieć, że dla pana satyra stała się sposobem na życie.

B. S.: Ja umiem wyczuć granicę między sztuką a życiem. Może trudno będzie w to panu uwierzyć, ale ja schodzę ze sceny i jestem normalnym facetem.

D.: Pan tworzy nie tylko dla dorosłych, ale i dla dzieci. Co panu przysparza większych satysfakcji.

B. S.: Uważam, że dla dzieci należy czujniej grać, bo to przyszła dorosła widownia. Trzeba ją przyzwyczaić do siebie. Żeby mnie potem, dziadka, taki przyszły widz nie obrzucał kamieniami, ani nie wytrącał laseczki, którą się będę podpierał, gdy ślisko. Gram i dla dzieci, i dla dorosłych z równą ochotą.

D.: Kto jest głównym dostarczycielem tekstów dla pana?

B. S.: Teraz Andrzej Czerski. Tak sobie kombinujemy – każdy ma jakieś pomysły, ktoś to jednak musi spisać. Ja tego nie piszę, bo nie mam długopisu. Andrzej za to ma dwa i robi to szybciej. Tak mi się zawsze wydawało, że miałem nadwornych pisarzy. W TEY-u Zenona Laskowika i Krzysztofa Jaślara.

D.: Od kilkunastu lat na estradzie powtarzają się te same nazwiska. W czym pan upatruje zmierzch kabaretu, bo nie ma zbyt wielu młodych twarzy w satyrze.

B. S.: W tej chwili brak pieniędzy na lansowanie nowych nazwisk. Wiadomo, że tacy młodzi musieliby się otrzeć o festiwale – o telewizję przede wszystkim – o radio, estradę, a imprez coraz mniej. Żaden widz nie pójdzie na nazwisko, które mu nic nie mówi. Sądzę, że jeszcze przez wiele lat widzowie będą skazani na te zgrane pyski, które poznali kiedyś będąc jeszcze w podstawówce.

***

Wywiad z tych bardzo konkretnych i rzeczowych, co – moim zdaniem – akurat tu niestety gra na niekorzyść. Ma się wrażenie dużego zdystansowania między rozmówcami. Owszem można dowiedzieć się jak bohater wywiadu postrzegał parę istotnych kwestii, jednak brakuje mi kilku śmiesznych anegdot czy kabaretowych przygód. Myślę, że zabieg ten ubarwiłby wywiad.

 

ANETA TABISZEWSKA

 

Fragmenty wywiadu pochodzą z rozmowy Janusza R. Kowalczyka, Żarcie przy żarcie, Rzeczpospolita, Warszawa 1991.

Krakowskie Miejsca Kabaretowe [cz. V]

KRAKOWSKIE MIEJSCA KABARETOWE
VI KLUB BUDA

Klub „Buda” to kolejne legendarne miejsce na klubowej mapie Krakowa. W przeszłości ściśle związane z kabaretem „Pod Budą”, również i dzisiaj nie stroni od kabaretowych twórców.

Źródło: http://www.facebook.com/budaklubkrakow

Ale wróćmy do samego klubu. Pod koniec lat 50. ulica, przy której znajduje się i dzisiaj klub „Buda”, nosiła nazwę Stanisława Ziai, działacza ruchu robotniczego, członka KPP i PPR, który mieszkał w I Domu Akademickim przy tej ulicy w 1937 roku. Dawną nazwę, Jabłonowskich, z lat 90. XIX wieku, ulica odzyskała w 1990 roku. „Buda” powstała jako klub Domu Studenckiego Wyższej Szkoły Rolniczej i była kierowana przez studentów przez cały okres działalności. W klubie działał m.in. teatrzyk małych form „Rezonans” i „Klub Piosenki”. Wkrótce miał się tam zagnieździć również szalenie popularny kabaret, obecnie szalenie popularny zespół muzyczny, „Pod Budą”. Obecny adres „Budy” to róg ulicy Jabłonowskich i Czapskich (przy tej ulicy znajduje się wejście do reaktywowanego klubu), lub po prostu Jabłonowskich 10.

Akademik „Wysrolu”, jak pieszczotliwie określano wtedy WSR (obecnie „Urol” – Uniwersytet Rolniczy, po drodze była jeszcze Akademia, od 1972 r.) nosił nazwę „Blokada”. W latach 60. wzbogacono klubowe wnętrza akademickie „Budy” o piwnicę. Nie trzeba było długo czekać, by pojawił się w niej kabaret. Bohdan Smoleń w swoich wspomnieniach Niestety wszyscy się znamy wspomina powstanie kabaretu „Pod Budą”, w nocy z 21 na 22 marca 1969 roku:

„W jednym z najstarszych w Polsce akademików, Domu Studenckim Blokada przy Ziai. Najpierw waletowałem, a potem legalnie. Mieszkałem nad klubem Buda z Alkiem Gałką i Andrzejem Pawłowskim, angażowaliśmy się w sprawy kulturalne. Najpierw się udzielałem w teatrzyku Rezonans. To był teatr poezji, prowadził go Jan Krzyżanowski, mąż Tereski Budzisz. Później z naszych rozmów, żartów wyszło i tak, że powstał kabaret Pod Budą”.

Kabaret grywał pod „Budą” regularnie, w soboty, przez osiem lat, wypełniając salę wierną publicznością. Premiera pierwszego programu, Bez nazwy, odbyła się 14 czerwca 1969 roku, z okazji otwarcia wspomnianej piwnicy. Hymnem kabaretu stała się piosenka z tego pierwszego programu, w której refrenie śpiewano:

„Pod Budą, pod Budą,
Komisja do walki z nudą
Co działa kiedy nie śpi
Kabaret otwiera dziś
Pod Budą, Pod Budą
Pod Budą, ach pod Budą
Choć Buda co prawda nie bawi gdy jest
Lecz bez niej samotnyś jak pies”.

W filmiku podsumowującym działalność kabaretu „Pod Budą” możecie usłyszeć, jak owa piosenka brzmiała. Pierwsze teksty dla kabaretu pisała mama Bohdana Smolenia, Elżbieta. Później zadanie to powierzono Henrykowi Cyganikowi.

W sumie kabaret zagrał w „Budzie”, a raczej pod nią, osiem premier: Bez tytułu (1969), W Powroźniku bez zmian (1970), Urząd Rejestracji Snów (1971), Tyle ruchu, a tu stop, czyli sensacja w Dojkach Wielkich (1972), Z życia Indian (1973), Cześć Sławek, za co cię? (1974), Uważaj Sławek, uważaj (1975) i Premiera (1976).

Nie trudno zgadnąć, jak wybrano nazwę kabaretu – jego siedziba znajdowała się tuż pod Klubem „Buda”. W zespole, w pierwszym składzie, poza Bohdanem Smoleniem, znaleźli się: Stanisław Daszkiewicz, Aleksander Gałka, Małgorzata Jensen, Andrzej Karwala, Zbigniew Karwala, Marta Stanek, Jacek Sikora, Chariklia Motsiou, Andrzej Pawłowski, Grzegorz Rekliński. W połowie lat 70. zespół poszerzył się o skład muzyczny, Grupę Muzyczną „Pod Budą”, w składzie: Anna Treter (która zastąpiła pianistę Zbigniewa Karwalę), Chariklia Motsiou, Jan Hnatowicz, Andrzej Sikorowski, Krzysztof Gawlik, Andrzej Żurek.

Anna Treter wspomina, że kolejna, większa piwnica artystyczna, w której zadomowił się kabaret, została przysposobiona do tego celu przez samych artystów:

„Atmosfera w kabarecie była bardzo rodzinna. Własnymi rękami „wydrapaliśmy” w ziemi piwnicę, która stała się naszą salą koncertową na 150 miejsc z prawdziwą sceną, kurtyną i garderobą. Odwiedzali nas m.in.: Jonasz Kofta, Janek Pietrzak, Jurek Kryszak, Rysiek Dreger, Grzegorz Warchoł i wiele innych znakomitych postaci kabaretu z tamtych lat” .

Kabaret „Pod Budą” istniał do 1978 roku. Klub „Buda” do lat 80. Później jego rolę przejął Klub „Arka”. Obecnie możemy się cieszyć reaktywowaną „Budą”. Jej powrót nastąpił w piątek, 21 maja 2010 roku. Klub do życia postanowili przywrócić artyści związani z nim w przeszłości. Gospodarzem miejsca zostało Stowarzyszenie Wychowanków Uniwersyteckich Studiów Rolniczych, wtedy z Grzegorzem Reklińskim na czele. O tym wydarzeniu pisał Wacław Krupiński, w artykule z 23 maja 2010 roku, Przychodzimy, odchodzimy, w „Dzienniku Teatralnym”:

„Odśpiewano „Pod Budą, Pod Budą Komisja do walki z nudą”, niegdysiejszy hymn kabaretu, w czym wiedli prym Marta Stanek-Piątkowska i Alek Gałka, przy pianinie zasiadł jak ongiś Zbigniew Karwala, potem Marta cudnie zaśpiewała kilka piosenek ze swego bogatego repertuaru. Ależ się zrobiło sentymentalnie. Wystąpił też Andrzej Gruszczyk z własnymi piosenkami oraz kabaret studentów z Wydziału Hodowli i Biologii Zwierząt UR, który w swej nazwie docieka „O co chodzi”. Ma gościć w tym klubie regularnie, pod opieką starszych kolegów. Powróci też Marta Stanek, pojawi się kapela Skalnych.”

Klub został gruntownie wyremontowany, wprowadzono nowoczesny wystrój. Nadal wspierany jest przez Stowarzyszenia Wychowanków Uniwersyteckich Studiów Rolniczych i Uniwersytet Rolniczy. Stał się kładką łączącą pokolenia, integrującą historyczne osiągnięcia środowiska studenckiego lat 70. XX wieku z nowoczesnym podejściem. Organizuje różnorodne imprezy, od koncertów po spotkania towarzyskie.

Zapewne wiele się zmieniło przez te wszystkie lata, ale kabaretowo jest nadal. To z tym klubem związał się m.in. Kabaret Trzecia Strona Medalu. I pewnie nie raz powróci tam jeszcze „komisja do walki” – jeśli nie z systemem, to na pewno z nudą.

PAULINA JARZĄBEK

Więcej na ten temat:
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015, str. 147-148.
Wpis o Klubie „Buda” na stronie Uniwersytetu Rolniczego: KLUB „BUDA”.
Profil Klubu „Buda” na Facebooku: Klub Buda.
Wpis o Klubie „Arka” na stronie Uniwersytetu Rolniczego: KLUB „ARKA”.
Wacław Krupiński, Tropem „Budy” i legendy, w: Dziennik Polski, 26 lipca 2014, na stronie: www.dziennikpolski24.pl.
Wacław Krupiński, Przychodzimy, odchodzimy, w: Dziennik Polski, 24 maja 2010 r., na stronie: www.dziennikteatralny.pl.
Dla dociekliwych: istnieje monografia Klubu, autorstwa Andrzeja Pawłowskiego, Tropami legendy. Klub Buda i Kabaret Pod Budą, niestety, nie udało mi się do niej dotrzeć.