Kabaret na świecie [cz. II]

Po Anglii, Ameryce, Hiszpanii i Włoszech przyszedł czas na kolejne kraje. W drugiej części przeczytacie o tym, czego udało mi się dowiedzieć na temat kabaretu  rosyjskiego, holenderskiego, czeskiego i szwedzkiego. Zacznijmy od Rosji, bo z tym kręgiem kulturowym związany był artystycznie nasz największy konferansjer, Fryderyk Járosy.

 ROSYJSKIE PTASZKI

Przyjechał do Warszawy w latach 20. ubiegłego wieku ze znaną rosyjską grupą kabaretową, Niebieski Ptak (nie ma szans, żebym zapisała to cyrylicą, ale oryginalna nazwa brzmiała Sinaja Ptica). Stefania Grodzieńska w monografii Urodził go „Niebieski Ptak” pisze, że był to teatrzyk rosyjski, założony tuż po pierwszej wojnie światowej na emigracji.  Tworzyli go aktorzy estradowi pochodzący z kabaretów Krzywe Zwierciadło i Nietoperz.  Grupa ta dawała występy w europejskich stolicach, zawsze wywołując spory entuzjazm perfekcyjnym i nowatorskim wykonaniem. Dalej autorka wspomina :

 „Słynne przez całe dwudziestolecie miniaturowe inscenizacje […] zostały w pamięci dziecka jako ideały harmonijnego połączenia tekstów, muzyki, wykonawstwa i scenografii. Konferansjerem był Jużnyj. Wśród tych wszystkich doskonałości to on stanowił najważniejszy element spektaklu. Każde jego pojawienie się i zejście z proscenium nagradzano najmocniejszymi oklaskami, a pojawiał się około dwudziestu razy w ciągu wieczora. Uczniem i następcą Jużnego był Fryderyk Járosy”. 

Niebieski Ptak był kabaretem magicznym, oderwanym od rzeczywistości. Kilka reminiscencji z jego występów można zobaczyć np. w filmie Miłość ci wszystko wybaczy.

 Z rosyjskiej tradycji kabaretowej wywodzą się  także pojedynki, które odbywały się   na gruncie rosyjskich kabaretów studenckich jeszcze za czasów ZSSR, a które znamy dzięki Mirkowi Wujasowi. To on przeszczepił ideę pojedynków satyrycznych do Polski. Agnieszka Kozłowska w Magicznym Świecie Kabaretu cytuje słowa założyciela PAKI:

 „Pierwszy Pojedynek Satyryków, tytułowany Polska – ZSRR, wywołał zastrzeżenia Jury, co do możliwości pobudzenia szowinizmów narodowych i obawa ta była na tyle silna, że po raz pierwszy ( i na razie ostatni) Jury poddało w wątpliwość zręczność i wyczucie organizatorów.  Decydująca rozmowa odbywała się na 10 minut przed rozpoczęciem Pojedynku, a moja prośba o wzięcie udziału, poparta »argumentem« o niemożności skompletowania teraz innego Jury, została dość chłodno przyjęta przez Jury. Wzięło ono ostatecznie udział w Pojedynku, tylko dzięki Panu Rektorowi Lucjanowi Suchankowi, który powiedział: »Proszę Państwa, jeżeli organizatorzy tak zaplanowali, to musimy wyjść na widownię, ale czynimy to na ich odpowiedzialność, a jeżeli przedsięwzięcie się nie uda, to …« I były to moje najcięższe dwie godziny na Przeglądzie. Udało się, obie drużyny, kierowane przez Michała Dubileta z Dniepropietrowska i Leszka Malinowskiego z Konia Polskiego, nie omijając polityki i drażliwych tematów, zaprezentowały kulturę polemiki na najwyższym poziomie. Po Pojedynku gratulacje w imieniu Jury złożyła , bodajże, Pani Krystyna Zachwatowicz, a sam Pojedynek na stałe wszedł do programu Przeglądu.”

Tyle Mirek Wujas. A moje poszukiwania doprowadziły mnie do KWN-u, czyli Klubu Wesołych i Pomysłowych. Jest to telewizyjny program satyryczny, w którym kabaretowe drużyny studenckie pojedynkują się na żarty. Wśród konkurencji znajduje się m.in. improwizowana scenka, pytania Jury czy przygotowane skecze. Udział w KWN-ie ułatwia karierę aktorską, muzyczną lub kabaretową. Grupy uczestników noszą konkretne nazwy, które często zachowują po opuszczeniu programu. Tak było w przypadku kabaretu Uralskie Pierogi. Genezy tego programu można doszukiwać się w trzech odcinkach Wieczoru Wesołych Pytań, wyemitowanych w 1957 roku. Najpierw KWN nadawano na żywo, potem zaczęto cenzurować poszczególne odcinki, a w latach 70. program zniknął z anteny, by powrócić w 1986 roku. Od tego czasu króluje niepodzielnie w rosyjskiej rozrywce. Więcej przeczytacie na blogu rosotunio.wordpress.com, w bardzo solidnie opracowanym i interesującym artykule na ten  temat (polecam!).

 CZESKA FORMA ZÁBAVY

 Najsłynniejszym czeskim kabaretem była Czerwona Siódemka (Červená sedma), która działała w latach 1910-1922 i stała się wzorem dla późniejszych małych form scenicznych.

 Drugi rozkwit sceny kabaretowej przypada w Czechach na lata 60. XX wieku, kiedy to rozwijają się satyryczne teatrzyki: Divadlo satiry (Teatr Satyry), Večerní Brno (Wieczorne Brno) lub Rokoko. Przedstawicielami czeskiego kabaretu są m.in. Eduard Bass, Karel Hašler, Jiří Červený, Ferenc Futurista, Vlasta Burian, Xena Longenová.

Po drugiej wojnie światowej rozwinęły się objazdowe formy kabaretowe, łączące występy muzyczne, kabaretowe i cyrkowe. Słowo kabaret coraz częściej wypierane jest przez słowo show. Pod koniec XX wieku pojawiło się jednak wiele programów telewizyjnych, wykorzystujących słowo kabaret w tytule, np. Kabaret u dobré pohody (coś w rodzaju Kabaret dobrych rad) i Kaberet u zvonečku (prawdopodobnie Kabaret na dzwonek).

 MAŁA SZTUKA HOLENDERSKA

Kabaret to po holendersku „kleinkunst”, „mała sztuka”. Uroczo. O historii kabaretu holenderskiego nie dowiedziałam się zbyt wiele, ale wygląda na to, że ta dziedzina sztuki estradowej jest w tym kraju doskonale rozwinięta, wystarczy zajrzeć na stronę zawierającą spis artystów tworzących scenę kabaretową, czyli np. tutaj. Hasło Wikipedii po holendersku dzieli twórczość kabaretową aż na 10 kategorii, podając ich reprezentantów i zaznaczając, że nie jest to sztywny podział.

Mamy więc kabarety literackie (Wim Sonneveld, Herman Hermits); kabaret krytyki społecznej (Wim Kan, Freek de Jonge, Theo Maassen Javier Guzman), kabaret narracji, czyli opowiadanie absurdalnych historyjek z morałem (Youp van ‚t Hek, Harrie Jekkers, Brigitte Kaandorp, Veldhuis & Kemper Richard Groenendijk), kabaret muzyczny (Hans Liberg, Kees Torn), kabaret nonsensu (Hans Teeuwen, Urbana, Najib Amhali Bert Visscher, Andre van Duin, Tineke Schouten, kabaret fizyczny, kładący nacisk na akrobatyczne sztuczki i wykorzystanie rekwizytów (Waardenberg i De Jong, Ashton Brothers), sit-down comedy (Spinvis w trasie teatralnej w 2005 roku), stand-up comedy (Raoul Heertje, Jörgen Raymann), Zap-cabaret, czyli szybko zmieniające się formy, postacie i piosenki (Latające Pantery, Jochem Myjer, Andre van Duin, Tineke Schouten) i coś, co translator przełożył mi jako „kabaret krawiec”. Chyba całkiem słusznie, bo mowa o kabarecie szytym na miarę klienta, zależnym od rządu, firmy, instytucji i na nich skupiającym swój humor.

SZWEDZKI STÓŁ REWIOWY

Znalazłam także trochę informacji na temat kabaretu szwedzkiego. Jego rozkwit datuje się na lata 70. XX wieku. W 1974 roku w Sztokholmie otworzył swe podwoje Fattighuskabarén (Cabaret Biedny Dom). Swoją karierę rozpoczęli tam Ted Åström, Örjan Ramberg i Agneta Lindén. Potem powstały również AlexCab (1975) i Wild Side Story (1976). Rewia After Dark działała jeszcze w 2013 roku.

Jak widać tradycja kabaretowa nie tylko w Polsce jest silna. Mam nadzieję, że ten dwuczęściowy przegląd zachęci Was do własnych poszukiwań i że znajdziecie w tym całym bogactwie swój ulubiony kabaret spoza Polski. Polecam poszukiwania dla samego poznawania tego całego bogactwa form kabaretowych.

 PAULINA JARZĄBEK

 

BIBLIOGRAFIA:

Hasło Kabaret w Wikipedii w języku angielskim, holenderskim i czeskim.

Artykuł o Uralskich Pierogach na rusotunio.wordpress.com/2015/11/09/pierogi-po-uralsku-na-smieszno/.

Stefania Grodzieńska, Urodził go „Niebieski Ptak”, Łódź 2004.

Agnieszka Kozłowska, Magiczny świat kabaretu. PaKA 1985-2001, Kraków 2002.