ZOO W VERBUM
III Pozostałe stwory
Dziś prezentujemy Wam trzecią część cyklu ,,ZOO w Verbum”, pt. ,,Pozostałe stwory”, w której znajdują się nazwy kabaretów nie zaliczające się do ptaków, trzody chlewnej i zwierząt domowych, a pochodzące m.in. od ryb, owadów, płazów. Nasze wielkie, kabaretowe ZOO na tej kategorii zamknie swoje bramy. Zapraszamy!
Pierwszą rybką w naszym zbiorniku jest kabaret ,,Pstrąg”. To Studencki Teatr Satyry, który powstał w Łodzi i działał w latach 1955-1967. Grupa zaprezentowała dwadzieścia siedem programów. Pstrągi był pierwszym widowiskiem satyrycznym kabaretu. Stałym elementem przedstawień był sygnał muzyczny zaczerpnięty z fragmentu pieśni Pstrąg z kwintetu fortepianowego Franciszka Schuberta, słowa natomiast napisał Christian Schubart. I ten utwór był zapewne inspiracją dla nazwy kabaretu. W czasie całej działalności przez ,,Pstrąga” przewinęło się mnóstwo reżyserów, kompozytorów, muzyków, autorów tekstów, aktorów.
Unikatowym okazem w kabaretowym zwierzyńcu (jedyny płaz) jest kabaret ,,Salamandra”. To krakowska grupa artystyczna, która powstała w 1961 roku, odgrywając swój pierwszy program w klubie ,,Pod Jaszczurami”. Założycielem był Wojciech Jesionka (późniejszy mąż Agnieszki Osieckiej). Z racji tego, że miejscem, w którym powstał kabaret był wspomniany klub, postanowiono nadać mu nazwę płaza, padło więc na salamandrę. Ten twór artystyczny był kabaretem starej piosenki. Grupa zakończyła działalność w 1965 roku.
Latającym stworkiem w naszym ZOO jest kabaret ,,Nietoperz”, który został założony przez lekarza medycyny, Dyzmana Krasonia, przy Szpitalu Miejskim w Radomsku, w 1963 roku. Składał się z grupy przyjaciół i kolegów założyciela, byli to m.in.: Jan Niezabitowski, Alicja Marczak, Mirosław Kaliszczak, Maria Klimek. Ich pierwszy program nosił nazwę ,,Jaś się doczekał”. ,,Nietoperz” był najlepszym kabaretem w województwie łódzkim w latach 60. XX wieku. Skąd nazwa? Jak mówi Niezabitowski, z racji, iż spotykali się zazwyczaj wieczorami lub w nocy, wybrali nocnego ssaka – nietoperza. Zdobył kilka nagród m.in.: I miejsce w Ogólnopolskim Festiwalu Kabaretów w Radomiu (1977), II nagroda w Konkursie Zespołów Kabaretowych w Cieszynie (1968), I nagroda w Ogólnopolskim Konkursie Placówek Zdrowia w Polanicy Zdroju (1966). Grupa zakończyła działalność w 1981 roku. Istniał również inny kabaret pod taką samą nazwą. W Wiedniu 1906 roku byli członkowie kabaretu ,,Jedenastu Katów” utworzyli grupę artystyczną ,,Nocna latarnia”, która z czasem przekształciła się w ,,Fledermaus”, czyli ,,Nietoperza”.
Jednym z dziwniejszych stworów jest kabaret ,,SSAK”. Był on śląską grupą, lecz wskutek panującego ustroju (za czasów Gierka), zmuszony był przenieść się do Krakowa. Założycielami byli: Wojciech Bogusław Maciaszek i Grzegorz Skalczyński (oboje byli studentami Politechniki Śląskiej w Gliwicach). Tłumaczyli oni nazwę ,,SSAK” jako skrót od ,,Studenckie Stowarzyszenie Autorów Kabaretowych”. Kabaret powstał w 1974 roku. W skład wchodzili, oprócz wspomnianych już założycieli: Zbigniew ,,Dziadek” Tumidajewicz oraz Jerzy ,,Pyżal” Pyżalski. ,,SSAK” zapoczątkował narodziny kabaretów konferansjerskich. Postrzegani byli jako kabaret dynamiczny i ostry, który opierał się na dialogach i monologach, a także piosenkach. Występował w całej Polsce, za wyjątkiem Śląska, gdzie władze i cenzura skutecznie blokowały ich występy. W 1976 roku przeniósł się do Krakowa. Po licznych sukcesach, w kabarecie źle dziać zaczęło się od roku 1977. Tumidajewicz postanowił występować solo, a Pyżalski związał się z kielecką grupą ,,Pod Postacią”. Z tego połączenia powstał twór artystyczny ,,Pod Postacią Ssaka”. Kabaret ,,SSAK” zakończył działalność w 1992 roku, próby reaktywacji wydłużyły jego aktywność sceniczną do 1997 roku.
W naszym ZOO jest także miejsce dla pajęczaka. Grupa ,,Pająk” powstała w Wojewódzkim Domu Kultury w Kielcach. Założycielami byli: Bogusław Nowicki i Leszek Kumański. Spotkali się przypadkiem, by po kilku miesiącach założyć kabaret i razem występować. Miało to miejsce w 1978 roku. ,,Pająk” uprawiał ostrą satyrę polityczną, snując gęstą sieć żartów, czym narażał się władzy i cenzurze, która niekiedy anonimowo bywała na występach i sprawdzała zgodność programu. Ale i na to kabaret znalazł sposób, bowiem przy każdym występie pozdrawiał wspomnianą cenzurę słowami: ,,Kabaret Pająk bardzo serdecznie wita państwa, a szczególnie tych panów, co zasiedli w ostatnim rzędzie i nie kupili na nasz występ biletów.” Działalność grupy przerwał i jednocześnie zakończył stan wojenny w 1982 roku. Mimo, iż kabaret miał zakontraktowane jeszcze kilka występów, z racji zaistniałej sytuacji nie odbyły się.
Wyjątkowym okazem jest także kabaret ,,Rak”, który powstał na przełomie 1981 i 1982 roku, w Rudzie Śląskiej. Założycielami byli: Ryszard Siwek, Andrzej Stefaniuk i Krzysztof Hanke. Grupa powstała, by oderwać się od przygnębiającego stanu wojennego. Nazwa wzięła się od pierwszych liter imion założycieli. Przez osiemnaście lat kabaret był niestabilny, jeśli chodzi o skład. Jednak od 1999 roku sytuacja ta się zmieniła i możemy wymienić stałych członków grupy: Krzysztof Hanke, Krzysztof Respondek i Grzegorz Poloczek. ,,Rak” posługuje się skeczami, monologami, dialogami oraz piosenkami. Charakterystyczną rzeczą jest gwara śląska, z której nie rezygnują w czasie występów, dzięki czemu są łatwo zapamiętywani. Obecnie grupa kabaretowa ,,Rak” jest jednym z najpopularniejszych i lubianych kabaretów w Polsce.
Pierwszym owadem w ZOO jest kabaret ,,Szerszeń”, który powstał w latach 80., w Warszawie. Założycielem był Kazimierz Brusikiewicz, a w skład wchodzili m.in.: Jan Jakub Należyty, Marek Siudym, Tadeusz Woźniakowski, Filip Borowski, Lidia Korsakówna, Stanisław Tutaj, Hanka Bielicka, Wiktor Zborowski. Przy tak doborowej obsadzie artystycznej i „ostrej” nazwie, kabaret musiał zapewne wbijać żądło satyry na prawo i lewo. Data zakończenia działalności nie jest znana.
Drugą i zarazem ostatnią rybką w naszym zwierzyńcu jest ,,Pirania”. Kabaret kielecko-łódzki powstał w 1991 roku. Założycielami byli: Andrzej Kaczmarek, Stefan Lipiec (kojarzycie go? To on założył kabaret ,,Koza Nostra” opisany w poprzedniej części) i Andrzej Wolski. Nazwa grupy pochodziła od audycji ,,Piracki Radiowęzeł Pirania”, który prowadzili w Radiu Kielce. Ich znakiem rozpoznawczym były kufajki i berety z antenką. Znani byli od 1995 roku na całym świecie. Kabaret istnieje do dziś.
Kabaretowym (s)tworem wielorakim jest ,,Polskie ZOO”, czyli program satyryczny, emitowany w TVP 1, w latach 1991-1993. Program oparty był na parodii najpopularniejszych polskich (i nie tylko) polityków, którzy przedstawiani byli jako zwierzęta. Przy programie pracowali: Marcin Wolski, Włodzimierz Korcz, Jerzy Kryszak i Andrzej Zaorski. Pomysł na tego typu satyrę zrodził się w głowie Kryszaka, który ówcześnie pisał o problemach Polski, ubierając swoich bohaterów w zwierzęce kostiumy. Natomiast pomysł na program telewizyjny poddał Marian Terlecki. W audycji widzowie mogli zobaczyć następujących polityków i ich zwierzęce odpowiedniki, m.in.: Geremek – kozioł, Michnik – lis, Balcerowicz – koń, Jaruzelski – gawron, Jelcyn – niedźwiedź polarny, bracia Kaczyńscy – chomiki, Kwaśniewski – dzik, Korwin-Mikke – mucha, Tusk – kaczor Donald, Tymiński – kondor, Wałęsa – lew. Czyż wybór zwierząt, po tylu latach, wciąż nie jest aktualny?
Ostatnim zwierzakiem naszej menażerii kabaretowej jest góralski kabaret ,,Truteń”, który powstał w 1993 roku. Założycielami byli Mateusz Papierz, Stanisław i Robert Sularzowie. Natomiast tekściarką i matką chrzestną ,,Trutnia” jest Wanda Czubernatowa. Skąd nazwa? Wymienieni członkowie szukali sponsora dla swojej grupy. W tym celu udali się do największej pasieki na Podhalu, na ich widok gospodarz zawołał: ,,Tu jestem, trutnie.” I tak oto nazwa dla kabaretu gotowa. Ich programy charakteryzowały się satyrą obyczajowo- polityczną w stylu góralskim. Istnieją do dziś.
Na tym niestety kończy się nasz cykl ,,ZOO w Verbum”. Mamy nadzieję, że dokształciliście się i miło spędzaliście czas przy czytaniu poszczególnych części. Zapraszamy Was do naszych innych cyklów, które już trwają lub niebawem się rozpoczną, o czym będziemy informować na bieżąco!
ANETA TABISZEWSKA
Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.
VERBUM NA POLU 