ZOO W VERBUM
II Wesoły Folwark
W kolejnej części cyklu ,,ZOO w Verbum” przyszedł czas na nazwy zwierząt, które są najbliżej człowieka, czyli wszelkiego rodzaju zwierzęta hodowlane i domowe. Zatem dziś zapraszamy Was do naszego ,,Wesołego Folwarku”.
Pierwszym kabaretem świata, który przyjął nazwę zwierzęcia domowego, był kabaret „Chat Noir”, czyli „Czarny Kot”. Powstał on w Paryżu, w 1881 r. Jego logo prezentowało kota ściskającego szyję zabitej gęsi. Kot w nazwie kabaretu związany jest z utworem Edgara Allana Poe i miał być symbolem sztuki. „Chat Noir” miał swoją kwaterę w Sali Montmartre, a głównym jego założycielem był Rodolphe Salis. Początkowo na występy kabaretu przychodzili znajomi Salisa, by rozmawiać, czytać czy wykonywać swoje utwory. Zamknięty charakter spotkań miał na celu zaciekawienie ludzi i wywołanie plotek, których celem była pomoc w popularyzacji lokalu. W pierwszych latach funkcjonowania kabaret „Chat Noir” nie miał określonego programu, tworzył go na zasadzie spontanicznej improwizacji. W skład kabaretu wchodzili m.in.: Emile Goudeau, Claude Debussy, Maurice Mac-Nab, Jules Jouy. Warto zaznaczyć, iż artyści utożsamiali się z najuboższymi ludzmi z Montmartre. W 1882 r. Salis założył czasopismo pod taką samą nazwą co kabaret, które powielało jego działalność. Z racji dużej popularności oraz z powodu kilku brutalnych wtargnięć do lokalu, Salis postanowił zmienić miejsce występów. Chat Noir przeniósł się do lokalu na ulicy Victor Masse. Salis nie byłby sobą, gdyby z tego przedsięwzięcia nie zrobił wielkiego wydarzenia. Zorganizował przemarsz (na wzór procesji na pogrzebie Wiktora Hugo w 1885 r.) wzdłuż bulwaru Rochechouart, w którym uczestniczyli artyści kabaretu, trzymając w rękach fragmenty starego „Chat Noir”, a także śpiewając i tańcząc. Kabaret zakończył swoją działalność w 1897 r.
Kabaretem ze zwierzakami w nazwie jest też ,,Siedem kotów” – pierwszy powojenny kabaret, powstały w 1946 r., w Krakowie, założony przez grupę malarzy i artystów. Swój pierwszy program 3 x miau zagrali w październiku 1946 r. Grupa „Siedem Kotów” korzystała z tekstów autorstwa Gałczyńskiego. Kabaret pochłonął ,,Teatrzyk Zielona Gęś” (a dokładniej koty zjadły gęś w jednej ze scen). ,,Siedem kotów” dało podstawy dla „Kabaretu Starszych Panów”, bowiem Jeremi Przybora bardzo często inspirował się tekstami Gałczyńskiego. W 1947 r. kabaret zakończył działalność.
Kolejnym kabaretem z nazwą hodowlanego zwierzęcia jest ,,Piwnica Pod Baranami”, założona w 1956 r. przez Piotra Skrzyneckiego, w Krakowie. Pierwotnym zamysłem ,,Piwnicy Pod Baranami” było utworzenie miejsca spotkań dla studentów. Pewna nieścisłość pojawia się w kwestii założyciela. Barbara Nawratowicz w swojej książce ,,Piwnica Pod Baranami. Początki i rozwój” twierdzi, że właściwym założycielem był Krzysztof Zrałka, ponieważ na początku Skrzynecki nie występował wraz z nimi. Założycielami byli również: Bronisław Chromy i Krzysztof Penderecki. Przez pewien okres w ,,Piwnicy” występowały zespoły jazzowe. Osobą, która wypromowała kabaret na całą Polskę była Ewa Demarczyk. Pod koniec lat 50. XX w. ,,Piwnica Pod Baranami” stała się epicentrum jazzu. Filozofią ,,Piwnicy” jest przekonanie, że ,,niczego w życiu, a przede wszystkim siebie nie należy traktować na serio”. W czasie całego okresu trwania kabaretu przewijali się w nim różni artyści, m.in. Krzysztof Litwin, Krystyna Zachwatowicz, Marek Grechuta, Grzegorz Turnau, Alosza Awdiejew, Janusz Radek, Halina Wyrodek, Tamara Kalinowska. ,,Piwnica Pod Baranami” istnieje do dziś i grywa regularnie.
Następnym tworem artystycznym jest ,,Koń”, który powstał w Warszawie. Był on pierwszym powojennym kabaretem politycznym w Polsce. W skład wchodzili koledzy z PWST: Wiesław Gołas, Jerzy Dobrowolski, Mieczysław Czechowicz, Zbigniew Bogdański i Zdzisław Leśniak. Początkowo utworzyli oni grupę pod nazwą: ,,GoDoCzeBoLe” (od dwóch pierwszych liter nazwisk członków), a późniejszą nazwę zaproponował Dobrowolski, który komentując wysiłki kolegów na scenie, powiedział: ,,Koń by się uśmiał”. Kabaret zadebiutował w 1958 r., w sali prób Teatru Dramatycznego. Wtedy to skład ,,Konia” trochę się zmienił: za Czechowicza wszedł Mieczysław Stoor, a za Bogdańskiego- Stanisław Wyszyński. Twórczość charakteryzowała się parodią totalitarnego myślenia i ośmieszaniem pompatycznych obyczajów. Kabaret zdobył m.in. wyróżnienie na VII Festiwalu Studentów i Młodzieży w Wiedniu (w 1959 r.). Zakończył swoją działalność po parodii pochodu pierwszomajowego.
Następny kabaret w naszym zestawieniu to ,,Koński Ogon” założony na przełomie lat 50. i 60. ubiegłego wieku w Koninie, przez Szymona Pawlickiego. Pierwszy program pt. Patrz, koń się zatacza miał na celu wykpić przywarę Polaków – pijaństwo. Drugi program Pod menzurkę m-c miał ośmieszyć kolejną przywarę – biurokrację z administracją. Kontrowersyjny temat programu zaowocował zdjęciem go z desek, a kabaret przestał istnieć. Założycielami byli m.in.: Krystyna Kucharska, Wrocławski, Pawlicki, Sznajder.
Było już kilka kociaków, a pierwszym pieskiem w Folwarku jest ,,Jamnik – Pies Cynicki”. Początkowo kabaret nosił nazwę ,,Jamnik” jednak, gdy zaproszono do współpracy Grzegorza Walczaka, który jak sam przyznaje, był ,,pod urokiem filozofii” nazwa kabaretu rozwinęła się i przybrała formę kabaretu filozoficznego. Pierwszym programem była Kura wdowa, czyli rozmowy zmarłych, która ukazała się w 1962 r. W skład grupy wchodzili: Stanisławski, Janusz Głowacki, Janek Sosnowski, Wiktor Meller, Juliusz Loranc (oprawa muzyczna), Stefan Friedmann.
Kolejnym kabaretem z nazwą zwierzęcia jest ,,Porfirion” – kabaret rzeszowski, nazwę zaczerpnął z satyrycznej powieści Gałczyńskiego ,,Porfirion Osiołek”. Był znany w pierwszej połowie lat 60. XX w. ,,Porfirion” został stworzony przez Juliana Krzywkę i był on profesjonalnym kabaretem satyrycznym. Swoją premierę miał w 1961 r. z programem Spotkanie z Siódemką. W skład grupy wchodzili m.in.: Anna German, Zdzisław Kozień, Jan Babula, Tadeusz Nalepa, Mira Kubasińska.
Kabaret ,,Owca” to kolejny zwierzak w naszym ZOO. Powstał on w Warszawie, za sprawą Dobrowolskiego. Zadebiutował w 1966 r. programem Dla mnie bomba w redakcji ,,Szpilek”. W skład wchodzili: Jerzy Dobrowolski, Andrzej Bianusz, Stanisław Tym, Wojciech Pokora, Andrzej Stockinger, Józef Nowak, Jerzy Turek, po kontuzji Tyma, zastąpił go Jan T. Stanisławski. Kabaret rozpadł się na początku lat 70. XX w. Przez ten okres kabaret występował ze swoim jedynym programem, kompletując za każdym razem pełną salę. Widowisko, jakie prezentowała ,,Owca” piętnowało chamstwo, brak kompetencji, głupotę, czasami ocierając się o teatr absurdu oraz opierając się na ironii, sarkazmie czy aluzjach.
Kabaret ,,Pod Psem” to następny zwierzęcy lokator w Folwarku. Powstał w Warszawie, przy AWF-ie. Założył go Paweł Dłużewski w 1976 r. W skład wchodzili: Alina Suzin, Jacek Domarańczyk, Agata Lachman, Jacek Dorożyński, Jan Filip Borowski i Krzysztof Korycki. Kabaret ,,Pod Psem” wystawił w sumie ok. pięćdziesiąt przedstawień w całej Polsce. Zakończył działalność w 1980 r.
Kolejnym kabaretem jest ,,Koza Nostra”, początkowo działający w Lublinie, a później w Łodzi. Powstał w 1981 r., a założycielem był Stefan Lipiec. Nazwę kabaretu zaczerpnięto od herbu Lublina, w którym znajduje się koziołek. Lipiec dodaje, że nazwa nawiązuje też do popularnej włoskiej mafii. W całym okresie trwania, grupa zagrała ponad tysiąc przedstawień, występując z siedmioma programami, m.in.: Przedsionek do raju, Koksownik, czyli brygada majstra Kafary, Super nova, Marek bez Wacka. Programy te miały charakter parateatralny i fabularny. Kabaret zdobył II nagrodę na konkursie OSET w Rzeszowie, za Koksownik, natomiast za Super nova – wyróżnienie. Działał do 1989 r.
Ostatnim zwierzątkiem w naszym ,,Wesołym Folwarku” jest ,,Koń Polski”. Powstał w 1985 r., w Koszalinie, dzięki Leszkowi Malinowskiemu. Inspiracją dla nazwy kabaretu był, ukazujący się do dziś, tygodnik jeździecki. Za początek kabaretu Malinowski uważa występ na PACE, gdzie zdobyli Grand Prix za skecz Wybory. Najbardziej znany cytat ze skeczy o Marianie i Heli: „Marian, czy ty mnie kochasz, czy nie kochasz?” weszło do codziennego języka. ,,Koń Polski” istnieje do dziś.
Zapraszamy w najbliższym czasie do ostatniej części cyklu ,,ZOO w Verbum”, która będzie nosić tytuł ,,Pozostałe stwory”.
ANETA TABISZEWSKA
Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.
Ryszard Marek Groński, Od siedmiu kotów do Owcy. Kabaret 1946-1968, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1971.
VERBUM NA POLU 