ZOO W VERBUM
I Niezłe ptaszki
Zaczynamy nowy cykl, który jest dość specyficzny, a zarazem egzotyczny. Cykl złożony z trzech części będzie kolejno przedstawiał kabarety, które mają w nazwie… zwierzę! W przeważającej ilości będą to rodzime grupy, jednak nie zabraknie też przedstawicieli z zagranicy. Cykl nie wyczerpuje tematu, bowiem zapewne było znacznie więcej grup kabaretowych ze zwierzęciem w nazwie. Wybór artystów opisywanych w cyklu jest zupełnie przypadkowy.
Jako że temat obrony zwierząt jest wciąż aktualny, a my chcemy być choć trochę na topie, dlatego też postanowiłyśmy utworzyć nasz własny zwierzyniec. Dziś prezentujemy Wam, część pierwszą zatytułowaną ,,Niezłe ptaszki”.
Pierwszym polskim tworem artystycznym, bo jeszcze nie kabaretem, mającym w nazwie ptaka (któż by przypuszczał, że nazwa ta oznacza zwierzę, gdyby nie zajrzał do słownika?) była kawiarnia artystyczna ,,Paon”, co z języka francuskiego oznacza pawia. Kawiarnia ta powstała pod koniec XIX w. w Krakowie. Dlaczego akurat Kraków? Bo był on ciągle ośrodkiem kulturowym kraju. Miastem, w którym wykształciło się życie artystyczne trwającej wtedy epoki-Młodej Polski. ,,Paon”, jak wcześniej wspomniałam, był kawiarnią artystyczną, którą założył Ferdynand Turliński (były właściciel hotelu i restauracji ,,Pod różą”) w 1896 r., „Paon” nie jest jednak nazwą pierwotną. Początkowo lokal składał się z restauracji, kawiarni i salek, gdzie grano w gry hazardowe. W kawiarni umieszczono także puste płótno, które pełniło funkcję dzisiejszej książki pamiątkowej. Pomysł Turlińskiego okazał się świetny, bowiem większość gości korzystała z wolnego miejsca na płótnie i zapisywała swoje myśli, sentencje oraz rysowała. Kawiarnia zyskała na popularności po przyjeździe Stanisława Przybyszewskiego, choć stałymi jej bywalcami byli także: Antoni Waśkowski, Tadeusz Boy-Żeleński, Stanisław Wyspiański, Jan Stanisławski. Po niedługim czasie płótno stało się ,,kością niezgody”. Artystom zaczęło przeszkadzać to, że jest ono ogólnodostępne i każdy z gości mógł coś na nim stworzyć. Z tego powodu Turliński postanowił przeznaczyć jedną z sal na spotkania dla samych artystów, gdzie będą mogli śpiewać, grać i dyskutować do woli. Odseparowaną salkę nazwano najpierw ,,Pod nonszalanckim Paonem”, co w skrócie dało nazwę ,,Paon”. Warto zaznaczyć, iż autorem nazwy był Przybyszewski, którego zainspirował wiersz Maeterlincka. Turliński zbankrutował i po pięciu latach ,,Paon” przestał istnieć. Słynne płótno z kawiarni znajduje się obecnie w Muzeum Narodowym w Krakowie.
Kolejnym kabaretem z ptaszyną w nazwie był rosyjski ,,Niebieski Ptak”, prowadzony przez liczną grupę emigrantów rosyjskich, którzy szukali schronienia w Berlinie w latach 20. XX wieku. Charakterystycznymi znakami ich twórczości były: mieszany styl- łączyli rosyjski folklor ze scenicznym odpowiednikiem kubizmu i konstruktywizmu oraz międzynarodowy język- tworzyli w języku rosyjskim, angielskim, francuskim i niemieckim. Na scenie posługiwali się pantomimą i muzyką. Najbardziej znanymi skeczami kabaretu ,,Niebieski Ptak” były Wioślarze znad Wołgi oraz Sofaklatsch. W Polsce pozostawili po sobie garść wspomnień i wspaniałego konferansjera węgierskiego pochodzenia – Fryderyka Jarosego.
Następnym w naszym ptasim gnieździe jest polski ,,Teatrzyk Zielona Gęś” Konstantego Ildefonsa Gałczyńskiego, który miał swoją premierę w 1946 r. w Warszawie. Autor za jego pomocą przedstawił obraz Polski oraz przywary Polaków. Wytknął im m.in. skłonność do idealizacji historii, przesadną dumę i wiarę w tradycję. Niekiedy posługiwał się także postaciami historycznymi, lecz w sposób zabawny zmieniał ich losy. Zaznaczyć należy, że występy miały charakter groteskowy. ,,Teatrzyk Zielona Gęś” pełnił rolę krzywego zwierciadła, które miało na celu motywować naród do działania. Funkcjonował on do 1950 r.
Kabaret ,,Dudek” to kolejny mieszkaniec w naszej ptaszarni. Powstał w 1965 r., pod kierownictwem Edwarda Dziewońskiego, a jego nazwa wzięła się od pseudonimu założyciela. Miejscem występów była warszawska kawiarnia ,,Nowy Świat”. Nad sceną, w trakcie występów, wisiało łacińskie określenie ptasiego symbolu kabaretu: Upupa epops.
W skład grupy wchodzili: Irena Kwiatkowska, Edward Dziewoński, Wiesław Gołas, Jan Kobuszewski, Wiesław Michnikowski, ponadto grali także, m.in.: Barbara Krafftówna, Teresa Lipowska, Anna Seniuk, Wojciech Pokora, Janusz Gajos, Wojciech Młynarski. Był to kabaret literacki, którego skecze, monologi i piosenki nawiązywały do wzorców międzywojennych. Najpopularniejsze skecze to m.in.: Ucz się, Jasiu, Dwanaście butelek, Duży sęk, Pieprzna ballada, natomiast znane piosenki to, m.in.: A wójta się nie bójta, Ballada o dzikim Zachodzie, W co się bawić, W Polskę idziemy, Przyjdzie walec i wyrówna. Kabaret zakończył swoją działalność w 1975 r., dając sporadyczne występy na potrzeby TV. Próba reanimacji ,,Dudka” w 1987 r. okazała się bezskuteczna. Definitywne zakończenie działalności nastąpiło w 1989 r.
Kolejnym ptaszkiem jest ,,Indyk” – szczeciński kabaret, powstały w 1967 r. Z początku nazywał się ,,Pod strzechą” i przedstawiał satyryczne utwory z życia codziennego mieszkańców wsi. Założycielami byli: Włodzimierz Brach, Jerzy Babiński, Jerzy Jersey Strutyński. Dopiero po premierze spektaklu O Maryni i coś z życia, postanowili zmienić nazwę na ,,Indyk”. Kabaret ten był numerem jeden w Szczecinie w latach 60. Panowała o nim opinia dowcipnego, lecz za mało pracowitego. Charakteryzowano go bardziej jako grupę towarzyską niż zawodową grupę artystyczną. Drobiowa nazwa nawiązywała do miejsca założenia, czyli Wyższej Szkoły Rolniczej.
Był paw, gęś i indyk, teraz pora na kabaret ,,Kur”. Został on założony w 1974 r. przy Państwowej Wyższej Szkole Teatralnej w Warszawie przez Andrzeja Strzeleckiego. W jego skład wchodzili: Marek Siudym, Paweł Wawrzecki, Wiktor Zborowski, Joachim Lamża, Krzysztof Majchrzak i Mariusz Benoit. Kabaret ,,Kur” był kabaretem jednego programu: Komu bije dzban, czyli KUR wie najlepiej, który nie był odbierany zbyt entuzjastycznie. Ciekawostką jest fakt, iż zamiast odbywania prób do programu, członkowie kabaretu notorycznie grali w piłkę nożną, wymyślając później program na szybko. Kabaret występował na deskach Teatru Satyryków oraz w kawiarni ,,Nowy Świat”. Nazwę, nieco przekornie, zaproponował Wojciech Siemion, niejako w opozycji do innych zwierzęcych kabaretów – ,,Konia” i ,,Owcy”.
Grupa ,,Trzeci Oddech Kaczuchy” została założona w 1981 r. w Olsztynie przez małżeństwo: Maję Piwońską oraz Andrzeja Janeczko. W ich twórczości kabaretowej przeważają piosenki. Zdobyli Grand Prix na Studenckim Festiwalu Piosenki w 1981 r. za piosenkę Wódz, w tym samym roku za piosenkę Kombajnista zdobyli nagrodę na Festiwalu Polskiej Piosenki w Opolu. Grupa przez 10 lat była związana z lubelskim Teatrem Maska, nagrali sześć recitali dla TVP 2. Od początku istnienia są uważani za fenomen artystyczny. Obecnie tworzą program muzyczno-kabaretowy, będący ciągłym dialogiem z publicznością.
Następnym ptaszkiem są ,,Kaczki z Nowej Paczki”- olsztyńska grupa kabaretowa, która specjalizowała się w piosenkach kabaretowych. Została założona w 1982 r. w pociągu relacji Łódź Fabryczna- Warszawa Centralna. Powstanie ,,Kaczek z Nowej Paczki” było rezultatem kończącej się umowy części zespołu, występującej z grupą ,,Trzeci Oddech Kaczuchy”. Założycielami kabaretu byli: Andrzej Zb. Brzozowski, Mateusz Iwaszczyszyn, bracia Andrzej i Zbigniew Rojek, Wojciech Sobol, Mirosława Kamińska (kierownik organizacyjny) i Rafał Wagnerowski (rzecznik prasowy). ,,Kaczki z Nowej Paczki” pisały autorskie, satyryczne piosenki, które ukazały się na wielu płytach. Najważniejsze z nich to: Kto widział Dziubdziuba, Greps, Chiciory, Dziubdziub i The Best. Zdobyli główną nagrodę i tytuł Nowość Estrady na Ogólnopolskich Spotkaniach Estradowych OSET’ 83 w Rzeszowie, a także II nagrodę w Konkursie Piosenki Kabaretowej na Festiwalu Piosenki Polskiej w Opolu w 1984 r. Mieli przyjemność wystąpić także z zespołem Kombi. Zespół istnieje do dziś, w składzie: Andrzej Zb. Brzozowski, Andrzej Kulczyński, Mirosław Łoszewski oraz Andrzej Nowicki. Ponadto Andrzej Zb. Brzozowski i Zbigniew Rojek są pomysłodawcami Ogólnopolskiego Festiwalu Parodii i Pastiszu Parodiola.
Kolejnym kabaretem z ptakiem w nazwie jest kabaret ,,Derkacz” (ptak podobny do kury), założony w 1990 r. przez Arkadiusza Dera i Andrzeja Kaczmarka. Nazwa zaczerpnięta od pierwszych sylab nazwisk (ciekawe czy wiedzieli, że ptak o takiej nazwie naprawdę istnieje?). Obok monologów i dialogów, przedstawiali piosenki literackie. Zasłynęli parodią Joźin z Baźin, czyli Kaczor z bagien. ,,Derkacz” grywał głównie na Śląsku.
Ostatnim kabaretem z gromady ptaków w naszym zestawieniu jest ,,Kaczka Pchnięta Nożem”, założony w 1996 r. w Rzeszowie. Jego twórcami byli: Andrzej Rozmus, Leszek Fila, Dariusz Popek. W 1997 r. wystąpili na eliminacjach konkursowych do PAKI, jednak nie zdobyli żadnej nagrody. Po dwóch latach z kabaretu odeszli Leszek Fila i Dariusz Popek, a na ich miejsce weszły wyłonione w castingu: Aneta Wójtowicz, Beata Zając i Marta Wójtowicz. W 1998 r. zdobyli nagrodę za najbardziej mięsną nazwę na I Festiwalu Teatrów i Kabaretów Studenckich w Gdańsku ,,Wyjście z cienia”. Nawiasem mówiąc nagrodą było pięć kg salami. Rok później kabaret ponownie wziął udział w eliminacjach do PAKI, obeszło się bez sukcesu. Złą passę przełamał rok 1999, bowiem od tego czasu „Kaczka pchnięta nożem” bierze czynny udział w kabaretonach i warsztatach kabaretowych, zbierając nagrody na różnych festiwalach. Istnieją do dziś.
To tyle jeśli chodzi o ,,ptasie” nazwy kabaretów. W najbliższym czasie kolejna część cyklu ZOO w ,,Verbum”, pt. ,,Wesoły Folwark”. Zapraszamy!
ANETA TABISZEWSKA
Literatura:
Lisa Appignanesi, Kabaret, przeł. Agnieszka Kreczmar, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1990.
Andrzej Domagalski, Leszek Kwiatkowski, Kabaret w Polsce 1950-2000, Krakowska Fundacja Teatralna, Kraków 2015.
Ryszard Marek Groński, Jak w przedwojennym kabarecie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1987.
Barbara Małkiewicz, Paon – pierwsza kawiarnia artystyczna Młodej Polski.
VERBUM NA POLU 